Han går rett på sak, Stein Torleif Bjella, der han står ikledd ei raud skjorte, svart dressjakke og ru røyst i Lyngdal Kulturhus ein mørk novemberkveld. Me rekk nesten ikkje få med oss at han kjem ut på scena før den umiskjennelege hallingdalsdialekta fløymer ut or høgtalarane. Med seg har han David Wallumrød på tangentar, Eirik Øien på bass, Geir Sundstøl på gitarar og Kenneth Kapstad på trommer.

Av Margaretha Krug Aase

Bjella er eit musikalsk unikum. Musikken er heilstøypt, bandet samstemd. Kvardagsrealisme, eksistensielt alvor, moderne nasjonalromantikk og norsk bygdeliv smeltar saman i ei heilstøypt framføring. Konserten er som kjensla av ein behageleg kveldsbris i håret og knasande grus under støvlane. Det er strigla og komfortabelt, rufsete og kvasst.

Tidlaus nasjonalromantikk

Musikarane er kledd i stilige, tidlause mørke klede og hattar, scena er stappfull av ein overflod av musikkinstrument og klassisk norsk bygdeinteriør. Stein Torleif Bjella sitt univers er eit moderne tverrsnitt av kva det vil seie å vere ein norsk, middelaldrande kvardagsmann frå distriktet. Det nøkterne og autentiske speglar seg også i interiøret. Scena er kledd som ei gamal stove: Mønstra, slitne tepper på golvet, eit kopartrykk av ein hjort føre stortromma, eit elg-gevir over eit brodert åkle, eit handmala bilete av ein slåttekar i hatt. Og ein må ikkje gløyme den svære, utskorne ugle-skulpturen mellom trommesett og tangent-rigg. Alt er ei saleg blanding av kitsch og karisma. Alt ber i seg ei sår tone av lågmælt melankoli.

Dei speler 15 songar henta frå heile musikkatalogen, i tillegg til nokre heilt nye dei ikkje har spelt før. Låtmaterialet er variert og vakkert. Ved fyrste augekast verkar låtane ukompliserte og simple, men kvar song er som eit velkomponert gourmetmåltid; Han har få ingrediensar, men alt er balansert og satt saman til eit perfekt sanseinntrykk. Det er ikkje noko falskt eller påtatt ved denne artisten – han er seg sjølv 100% og formidlar eit enkelt liv som på same tid både er særeige og sært, men allmenngyldig og universelt.

Poetisk alvor

Styrka til Stein Torleif Bjella er tekstane. Han tek pulsen på noko alminneleg, allsidig, generelt, noko som dei aller fleste kan kjenne seg att i. Både han og tekstane hans visar at ei tilsynelatande enkel og ærleg overflate kan skjule eit indre liv utan botn. Og han treff spesielt den mannlege delen av folket.

«Psykisk kan du vera sjøl» står det på merchen i vestibylen, eit sitat frå den grufullt fine låta med same namn frå debutalbumet frå 2009, og det freistar å kjøpe med seg ein kopp heim påtrykka ordet «Heidersmann», tittelen på albumet. Ordboka definerer ein Heidersmann som ein «mann som er hederlig; respektabel, aktverdig person». Det kunne også vore ein treffande skildring av Bjella sjølv; det er noko heiderleg ved han og karane han har med seg på scena. Om det er den rå, ufiltrerte ærlege framstillinga av å vere menneskje – og spesielt mann – i ei tid som no, eller om det berre er eit solid talent er ikkje godt å seie. Men at Bjella er noko heilt for seg sjølv er udiskutabelt.

Eit minus ved å høyre ein artist live, er at ein ikkje alltid får med seg tekstane. Stein Torleif Bjella er ein formidabel poet, og tekstane hans har ei eksepsjonell kvalitet. Han veit å nytte dette til si fordel, og etter sjuande songen legg dei frå seg alt av musikk og instrumentar. Bjella tek fram ei bok og tek til å lese høgt frå «Siste nytt frå Helsedagboka». Han trollbind publikum med den minimalistiske, fåmælte skildringa av ein einsam middelaldrande mann sin monotone mollstemde kvardag.

Uegna lokale, ypperleg konsert

Lokalet i Lyngdal kultursal er ikkje spesielt godt egna for denne typen konsert. Det vert for mykje distanse mellom publikum og artist, og amfiet er så bratt i kulturhuset at ein vert sitjande å sjå ned på bandet frå det fjerne viss ein ikkje fekk ordna seg billett nede ved scena. Bandet sjølv kompenserer for den mangelfulle omgjevnaden. Framføringa er saumlaus, timinga perfekt, drivet reint og kraftfullt. Setlista for kvelden byrjar med «Romantikken gjer meg sjuk», som har ei av dei vakraste og mest jordnære romantiske tekstane i verda: «Kan eg få vegrett heim til deg? Du skal få bruksrett på heile meg.»

Ukultivert høgkultur

Alt ved Bjella og musikken hans speglar livet i bygde-Noreg. Ein kan seie det er simpelt og lurvete, men sjølv det ukultiverte ved Bjella er høgkulturelt. Og det som i forbifarten kan verke ukomplisert, er ved nærmare augesyn komplekst og sofistikert. Det ligg ei djup historie under kvar einaste setning, og Bjella er ein meister i å seie mykje med lite.

Sjølv om det er lågmælt og enkelt, er likevel mykje som skjer på scena. Å høyre livet skildra så folkeleg, men ærleg, er som å puste inn verdsrommet under ein mørk stjernehimmel sett frå eit distrikts-Noreg utan lysforurensing. Uforstyrra. Nakent. Ekte.

Bjella har ei stor fanskare av (for det meste mann-)folk i alle aldrar frå alle samfunnslag, og det med rette. Sjølv om han skriv frå ei verd der odelsrett, skutardress, vedkløyvar og gnagsår frå snøfresen er kvardagskost, treff han likevel ei nerve som gjer vondt i oss alle.

Eg trudde eg var lur, eg sa alt eg ville, det hadde vore betre å bare være stille

Bjella syng om universelle tema og universelle kjensler. Han har ein eigen evne til å ufiltrert formidle det paradoksale i kvardagsproblema i eit liv som er både monotont og mektig på same tid. Det kvilar ei eksistensiell uro og avmakt i låtmaterialet, og musikken er strøken og polert, og heilt feilfritt framført.

Det er to avbrekk i konserten: Den første er poesiframføringa av dagboka som skildrar ein månad i ein einsam mann sitt evig, monotone liv i ei namnlaus bygd. Den andre er utlodding av den sagnomsuste fruktkorga. Ein ur-norsk nasjonaltradisjon, med andre ord. Kvar person får eit lodd når dei stig inn i lokale, og undervegs skjønar publikum at dei kan vinne ei fruktkorg om ein er heldig.Tradisjonen kom til då ein av kompisane til Bjella ytra forsiktig (etter å ha vorte bedd om å gje tilbakemelding på låtmaterialet før ein konsert): «det hjelp kanskje å lodde ut ei fruktkorg?»

Dei plar ta utloddinga eit stykkje ut i konserten, som Bjella seier, fordi han er redd det er ein del som kjem berre for korge. Rita vinn korga på loddet ho fekk ved innslepp, og publikum ler når Bjella poengterer: «Det fins bare to typer folk i verden, dei som delar, og dei som ikkje gjer det». Sjølv om det er ein stilfull varme og  avansert spissfindigheit på scena, kastar elegansen likevel ein skugge av usminka, upynta og uraffinerte liv. Sjølv om dei fleste tekstane handlar om å vere i ein relasjon i ei eller anna form, så kvilar hendingane likevel på ei sørgjeleg tone av tungsinn og vemodig einsemd på same tid. Det er noko einsamt og sårt ved alt saman.

I det det siste ekstranummeret «Eg likte deg» tonar ut, forlêt Bjella og bandet scena til ståande applaus. Og det er velfortent, på alle vis. 

Sjå alle bileta her: